مرور زمان مالیاتی چیست و چه نوع مالیاتی را در بر می‌گیرد؟

مرور زمان مالیاتی چیست و چه کاربردی در نظام مالیاتی دارد؟

مرور زمان مالیاتی ابزاری قانونی است که سازمان امور مالیاتی را موظف می‌کند در یک بازه زمانی مشخص برای مطالبه مالیات اقدام کند. در صورتی که سازمان در این مدت تعیین‌شده اقدامی نکند، حق مطالبه مالیات از بین می‌رود. در این مقاله از نورترازان معین به‌صورت تخصصی بررسی می‌کنیم مرور زمان مالیاتی چیست، شامل چه مالیات‌هایی می‌شود، و چه استثناهایی در قانون برای آن پیش‌بینی شده است.با توجه به پیچیدگی‌های قوانین مالیاتی، استفاده از مشاوره مالیاتی تخصصی اهمیت زیادی دارد. شرکت حسابداری و مالیاتی نورترازان معین می‌تواند با بررسی دقیق نوع فعالیت، درآمد و شرایط کسب‌وکار شما، بهترین مسیر را برای کاهش مالیات و بهره‌مندی از معافیت‌های قانونی ارائه دهد — تا شما بتوانید با پرداخت کمترین مالیات ممکن، فعالیت اقتصادی خود را با آرامش و اطمینان ادامه دهید.برای کاهش مالیات و جلوگیری از جرایم دیرکرد مالیات، دریافت مشاوره تخصصی اهمیت ویژه‌ای دارد. شرکت نورترازان معین به عنوان مجری و مشاور امور مالیاتی، با ارائه راهکارهای قانونی می‌تواند از پرداخت جریمه‌های مالیاتی جلوگیری کند. دریافت مشاوره مالیاتی با کارشناسان نورترازان معین با قرار دادن شماره خود در لینک زیر 👇

مرور زمان مالیاتی در قانون و تفاوت آن با سایر نهادهای مشابه

مرور زمان مالیاتی یکی از نهادهای مهم حقوقی در نظام مالیاتی کشور محسوب می‌شود. بر اساس این نهاد، سازمان امور مالیاتی تنها در مهلت قانونی مشخصی مجاز به مطالبه مالیات یا صدور برگ تشخیص است؛ در غیر این صورت، این حق از او سلب می‌گردد.
نوع مالیات، وضعیت تسلیم اظهارنامه و رفتار مودی از عواملی هستند که در تعیین زمان مالیاتی مجاز برای اقدام سازمان نقش دارند. قوانین مالیات‌های مستقیم نیز به‌صورت دقیق و شفاف، حدود و شرایط این بازه زمانی را تعیین کرده‌اند.

انواع مرور زمان مالیاتی بر اساس وضعیت اظهارنامه

به‌طور کلی، مرور زمان مالیاتی در دو دسته اصلی قرار می‌گیرد:

1️⃣ مودیانی که اظهارنامه مالیاتی خود را در موعد مقرر تسلیم کرده‌اند.
2️⃣ مودیانی که اظهارنامه را تسلیم نکرده‌اند یا مشمول الزام قانونی برای تسلیم آن نبوده‌اند.

بر اساس ماده ۱۵۶ قانون مالیات‌های مستقیم، اگر اظهارنامه در موعد مقرر ارائه شود، سازمان امور مالیاتی تا یک سال پس از پایان مهلت تسلیم اظهارنامه فرصت دارد برگ تشخیص مالیاتی صادر کند.
اما طبق ماده ۱۵۷ همین قانون، در صورتی که اظهارنامه ارائه نشده باشد، این مهلت تا پنج سال افزایش پیدا می‌کند. همچنین، برگ تشخیص باید در این بازه صادر و ظرف سه ماه از پایان پنج سال به مودی ابلاغ شود تا مطالبه مالیات قانونی باشد.

اهمیت مرور زمان مالیاتی در حمایت از مودیان

مرور زمان مالیاتی تنها برای تعیین تکلیف سازمان امور مالیاتی نیست، بلکه به‌عنوان ابزاری حمایتی برای مودیان نیز شناخته می‌شود. در واقع، این نهاد باعث می‌شود که مودی در بازه‌ای معقول و مشخص تکلیف خود را بداند و از پیگیری‌های طولانی‌مدت در امان بماند.
در مقابل، سازمان امور مالیاتی نیز موظف است در زمان مالیاتی قانونی اقدام به بررسی، تشخیص و مطالبه مالیات کند. چنانچه پس از پایان این مهلت اقدامی انجام ندهد، حق صدور برگ تشخیص و مطالبه مالیات به‌طور کامل از بین می‌رود.

مرور زمان مالیاتی در مالیات عملکرد، ارزش افزوده و سایر موارد قانونی

مرور زمان مالیات عملکرد اشخاص حقوقی طبق ماده ۱۱۰

بر اساس ماده ۱۱۰ قانون مالیات‌های مستقیم، تمامی اشخاص حقوقی موظف‌اند اظهارنامه مالیاتی، ترازنامه و حساب سود و زیان خود را حداکثر تا ۴ ماه پس از پایان سال مالیاتی به اداره امور مالیاتی ارائه دهند.

در صورتی که اظهارنامه در موعد مقرر تسلیم شود، مرور زمان مالیاتی برای رسیدگی و صدور برگ تشخیص برابر با یک سال از تاریخ انقضای مهلت تسلیم اظهارنامه خواهد بود.
اما چنانچه اظهارنامه تسلیم نشود، بر اساس ماده ۱۵۷ قانون مالیات‌های مستقیم، سازمان امور مالیاتی تا پنج سال پس از پایان مهلت تسلیم اظهارنامه فرصت دارد نسبت به صدور برگ تشخیص مالیاتی اقدام کند.

📘 مثال: برای عملکرد مالی سال ۱۴۰۳، مهلت اقدام سازمان تا پایان تیرماه ۱۴۰۹ است. پس از این تاریخ، اگر برگ تشخیص صادر و ابلاغ نشده باشد، سازمان دیگر حق قانونی برای مطالبه مالیات را نخواهد داشت.

مرور زمان مالیات حق واگذاری محل

در خصوص مالیات بر درآمد حاصل از واگذاری حقوقی مانند سرقفلی، حق واگذاری محل یا فروش املاک، قانون مالیات‌های مستقیم قواعد ویژه‌ای در نظر گرفته است. بر اساس ماده ۸۰ قانون مالیات‌های مستقیم، اشخاص مکلف‌اند اظهارنامه مربوط به این درآمدها را حداکثر تا ۳۰ روز پس از انجام معامله تسلیم کنند.

در صورت عدم تسلیم اظهارنامه، قاعده مرور زمان پنج‌ساله ماده ۱۵۷ اعمال می‌شود.
با این حال، باید توجه داشت که دارایی‌های ثبت‌شده در دفاتر اسناد رسمی یا سامانه ثبت املاک، همواره در دسترس و قابل ردیابی هستند؛ بنابراین در عمل، برخی پرونده‌های مربوط به این نوع دارایی‌ها مشمول مرور زمان مالیاتی نمی‌شوند و در هر زمان قابل پیگیری‌اند.

مرور زمان مالیاتی در مالیات بر ارزش افزوده

در خصوص مالیات بر ارزش افزوده، قانون‌گذار در حال حاضر نص صریحی درباره مرور زمان مالیاتی ارائه نکرده است. در ماده ۲۱ قانون مالیات بر ارزش افزوده صرفاً مهلت تسلیم اظهارنامه و پرداخت مالیات تعیین شده، اما در مورد مهلت پیگیری یا انقضای حق مطالبه مالیات سکوت شده است.

در نتیجه، سازمان امور مالیاتی معمولاً مالیات بر ارزش افزوده را مشمول مرور زمان نمی‌داند و آن را در هر زمان قابل مطالبه تلقی می‌کند.
با این حال، برخی کارشناسان حقوق مالیاتی معتقدند که در نبود نص صریح قانونی، باید اصل مرور زمان مالیاتی را جاری دانست و سازمان نیز باید در مهلت معقول اقدام کند. این اختلاف دیدگاه، یکی از خلأهای حقوقی مهم در نظام مالیاتی کشور محسوب می‌شود.

مرور زمان مالیاتی در مالیات بر حقوق

بر اساس ماده ۸۶ قانون مالیات‌های مستقیم، کارفرمایان مکلف‌اند مالیات حقوق کارکنان خود را محاسبه و تا پایان ماه بعد پرداخت کنند. از آنجا که برای این نوع مالیات معمولاً اظهارنامه‌ای تسلیم نمی‌شود، قاعده مرور زمان پنج‌ساله ماده ۱۵۷ اعمال خواهد شد.

در این حالت، مرور زمان از پایان مهلت پرداخت مالیات آغاز می‌شود.
📅 مثلاً برای حقوق فروردین ۱۴۰۲، مهلت پرداخت تا پایان اردیبهشت همان سال است.
بنابراین، مرور زمان تا پایان اردیبهشت ۱۴۰۷ ادامه دارد و پس از آن، مطالبه مالیات فاقد وجاهت قانونی است.

مالیات‌هایی که مشمول مرور زمان مالیاتی نمی‌شوند

طبق تفسیرهای رسمی و رویه‌های موجود در سازمان امور مالیاتی کشور، برخی مالیات‌ها از شمول مرور زمان مالیاتی خارج هستند و در هر زمان قابل پیگیری‌اند، از جمله:

1️⃣ مالیات بر دارایی‌ها به دلیل ثبت شفاف و ردیابی آسان در سامانه‌های رسمی.
2️⃣ مالیات بر ارزش افزوده، به‌دلیل نبود نص صریح قانونی در خصوص مرور زمان.
3️⃣ مالیات‌های کسرشده ولی پرداخت‌نشده توسط کارفرما، چون مسئولیت مستقیم پرداخت آن بر عهده کارفرما باقی می‌ماند.

جدول مالیات‌های مشمول و غیرمشمول مرور زمان

درک دقیق از انواع مرور زمان مالیاتی برای حسابداران و مدیران مالی اهمیت ویژه‌ای دارد. جدول زیر به‌صورت خلاصه نشان می‌دهد که کدام نوع مالیات‌ها مشمول مرور زمان هستند، مبنای قانونی هر یک چیست، و در چه مواردی امکان پیگیری مالیات بدون محدودیت زمانی وجود دارد.

📊 این جدول به کارشناسان و حسابداران کمک می‌کند تا در فرآیند رسیدگی به پرونده‌های مالیاتی، بتوانند زمان مالیاتی و مهلت قانونی پیگیری هر نوع مالیات را به‌درستی تشخیص دهند و تصمیم‌گیری دقیق‌تری داشته باشند.

برای کاهش مالیات و جلوگیری از جرایم دیرکرد مالیات، دریافت مشاوره تخصصی اهمیت ویژه‌ای دارد. شرکت نورترازان معین به عنوان مجری و مشاور امور مالیاتی، با ارائه راهکارهای قانونی می‌تواند از پرداخت جریمه‌های مالیاتی جلوگیری کند. دریافت مشاوره مالیاتی با کارشناسان نورترازان معین با قرار دادن شماره خود در لینک زیر 👇

مرور زمان در جرایم مالیاتی؛ تحلیل مواد ۱۵۷ و ۱۶۹

جرایم مالیاتی در بسیاری از موارد تابع قاعده مرور زمان مالیاتی هستند، اما در خصوص برخی مواد مانند ۱۶۹ و ۱۶۹ مکرر، ابهامات و تفاسیر متعددی وجود دارد.
ماده ۱۶۹ قانون مالیات‌های مستقیم به جرایم ناشی از عدم ارسال فهرست معاملات و صورت‌حساب‌ها اشاره دارد. بر اساس بخشنامه‌ها و آرای صادره، این جرایم در اصل مشمول مرور زمان پنج‌ساله ماده ۱۵۷ هستند.

با این حال، اختلاف اصلی در تعیین مبدأ مرور زمان برای این جرایم است.
در برخی تفاسیر، مبدأ مرور زمان تاریخ سررسید پرداخت مالیات عملکرد دانسته شده و در بخشنامه شماره ۲۱۰/۹۹/۸ نیز همین دیدگاه مورد تأیید قرار گرفته است.

اما در مواردی که برای جریمه، اظهارنامه یا سررسید پرداخت مشخصی وجود ندارد، تعیین مبدأ محاسبه مرور زمان مالیاتی با ابهام جدی مواجه است.

📘 مثال کاربردی:
در یکی از پرونده‌های مطرح‌شده در هیأت حل اختلاف مالیاتی، سازمان امور مالیاتی پس از رد برگ تشخیص اولیه، طی یک سال برگ جدیدی صادر نکرد. با استناد به قاعده مرور زمان، رأی به نفع مودی صادر و وی از پرداخت مالیات معاف شد.

به همین دلیل، کارشناسان پیشنهاد داده‌اند که در اصلاحات بعدی قانون، تبصره‌ای به ماده ۱۶۹ اضافه شود تا «تاریخ انقضای مهلت ارسال فهرست معاملات» به‌عنوان مبدأ رسمی مرور زمان برای جرایم این ماده تعیین گردد.

جمع‌بندی

مرور زمان مالیاتی یکی از ابزارهای مهم در حفظ تعادل میان حقوق مودیان و تکالیف سازمان امور مالیاتی است. بررسی مواد ۱۵۶، ۱۵۷، ۱۱۰، ۸۶ و ۲۱ قانون مالیات‌های مستقیم نشان می‌دهد که هر نوع مالیات دارای مهلت مشخصی برای رسیدگی و مطالبه است، مگر در مواردی که قانون یا رویه اجرایی آن را مستثنا کرده باشد.

مرور زمان از یک‌سو مانع از طولانی شدن روندهای مالیاتی و فشار مضاعف بر مودیان می‌شود، و از سوی دیگر، سازمان امور مالیاتی را ملزم می‌کند تا در زمان مالیاتی مشخص اقدام به صدور برگ تشخیص کند.
با این وجود، نبود مقررات شفاف در خصوص برخی حوزه‌ها مانند مالیات بر ارزش افزوده و جرایم ماده ۱۶۹ همچنان یکی از چالش‌های جدی نظام مالیاتی کشور است.

آشنایی کامل با مفهوم و استثنائات مرور زمان مالیاتی برای هر حسابدار، وکیل مالیاتی و مدیر مالی، ابزاری مؤثر در برنامه‌ریزی، دفاع مالیاتی و تصمیم‌گیری‌های راهبردی محسوب می‌شود.

اگر در امور مالیاتی خود با مشکل مواجه شدید و به دنبال راهی برای کاهش جریمه‌های مالیاتی هستید، بهترین اقدام، دریافت مشاوره مالیاتی حرفه‌ای است.

در سایت نورترازان معین، می‌توانید با پر کردن شماره خود در لینک زیر، مشاوره حضوری و غیرحضوری دریافت کنید. مشاوران مالیاتی نورترازان معین از با‌تجربه‌ترین متخصصان مالیاتی در ایران هستند و راهنمایی‌های کاربردی برای کاهش جریمه‌ها و انجام صحیح تکالیف مالیاتی ارائه می‌دهند.